Resultaten voordelen en bezwaren
De resultaten van deze overzichtsstudie zijn tot stand gekomen op basis van vijftig (nationaal en internationaal) verschillende soorten artikelen waaronder (semi-)wetenschappelijk, opiniestukken, krantenartikelen, blogs e.d. De meeste onderzoeken zijn gebaseerd op bestaande info en niet zozeer empirische data. In het onderzoek is er gekeken naar de voordelen van en de bezwaren tegen gratis kinderopvang. Tevens is er in de artikelen ook gezocht welke leefbaarheidsfactoren (economisch, sociaal, fysiek) werden genoemd. Hieronder volgt een beknopte bespreking en overzicht van de resultaten.
Voordelen
Uit de literatuur blijkt dat er diverse voordelen zijn verbonden aan (semi) gratis kinderopvang (zie Tabel 1). Een van de meest genoemde factoren is de positieve impact op de arbeidsparticipatie door vrouwen. Hoewel dit effect voornamelijk wordt waargenomen bij hoogopgeleide vrouwen, en het minder sterk is bij laagopgeleide vrouwen. Naast arbeidsparticipatie worden ook kind ontwikkeling en gelijke kansen voor elk kind als voordelen genoemd. Momenteel maken kinderen uit lagere sociaaleconomische klassen minder gebruik van kinderopvang, dit wordt deels gelinkt aan de complexiteit van het huidige subsidiesysteem. Dit resulteert erin dat deze kinderen al met een achterstand aan het basisonderwijs beginnen, kinderopvang speelt namelijk een essentiële rol bij de sociale, cognitieve en schoolse ontwikkeling van kinderen.
Volgens enkele experts zal de combinatie van de toenemende arbeidsparticipatie van (hoogopgeleide) vrouwen en een betere start voor elk kind uiteindelijk resulteren in een rendabele investering in gratis kinderopvang. De stijging van vrouwen op de arbeidsmarkt zal leiden tot een toename van economische activiteit en belastinginkomsten, terwijl de investering in de ontwikkeling van kinderen ervoor zal zorgen dat zij beter voorbereid zijn op de toekomst. Door deze effecten zal de samenleving op de lange termijn op meerdere domeinen profiteren van gratis kinderopvang.
Tabel 1. Voordeel gratis kinderopvang per regio
| Omschrijving voordeel | Stakeholder(s) | Land | Bron |
| Toename in arbeidsmarktparticipatie door moeders bij kinderen van 0-3 jaar, kinderen uit achterstandsgezinnen hebben baat bij gratis kinderopvang, goed voor de kind ontwikkeling en zorgt voor gedragsmatige veranderingen binnen het gezin | Moeders; kinderen gezin | Duitsland | Brusse & Gathmann, 2015, 2018 & 2020
Wetenschappelijk artikel Empirische data |
| Toename arbeidsparticipatie vrouwen | Moeders | Nederland | Bettendorf, Jongen & Muller, 2015
CBP Discussion paper |
| Toename arbeidsparticipatie moeders | Moeders | Malta | Borg, A., 2015
Review voor Europese Commissie |
| Arbeidsparticipatie moeders; van parttime naar fulltime | Moeders | UK | Brewer et al., 2022
Wetenschappelijk artikel |
| Verbreken deeltijdcultuur vrouwen (zie figuur) | Moeders | Nederland | Bokhorst & Hemerijck, 2023
Wetenschappelijk artikel |
| Uit enquête blijkt dat 1/3 (voornamelijk moeders) meer zou willen gaan werken wanneer kinderopvang gratis zou worden | Moeders | Nederland | Benedictus, 2022
Artikel |
| Voorzieningen blijven bestaan; kinderen trekken niet weg uit de regio; toename gebruik kinderopvang; kwaliteit opvang is verbeterd; kind ontwikkeling en werkgelegenheid | Moeders | Nederland, Zeeuws-Vlaanderen | Bukman, 2021
Artikel tijdschrift Management Kinderopvang |
| Arbeidsparticipatie moeders | Moeders | Zweden | Elwert & Quaranta, 2023
Wetenschappelijk artikel |
| Positieve effecten op sparen, schoolgereedheid en kwaliteit van het gezin. Positieve impact op werk bij lage inkomens (voornamelijk vrouwen).
Algehele gebruik van kinderopvang nam toe. |
Moeders; gezinnen; kinderen; leefomgeving | UK | Gillian & Lavalle, 2018
Presentation to the ICMEC International Seminar |
| Arbeidsparticipatie vrouwen | Moeders | België en Zweden | Lancker & Ghysels, 2013
Boekhoofdstuk |
| Kansengelijkheid; ontzorgen van werkende en niet werkende ouderen | Gezinnen; | Nederland | Leseman et al., 2021
Onderzoeksrapport |
| Hoogopgeleide vrouwen gaan meer werken; gebruik van kinderopvang neemt toe wanneer deze gratis wordt; huidige systeem is te complex en niet toegankelijk genoeg | Moeders | Nederland | Kok & Plantinga & Ter Weel., 2020
Opiniestuk |
| Kinderopvang bevordert de schoolse en sociale vaardigheden van kinderen (zeker voor kinderen in kwetsbare omstandigheden)
Arbeidsparticipatie ouders |
Kinderen; Ouders; Gezinnen | België | Lancker, 2021
Opiniestuk |
| Verhoogd welbevinden, sociale en cognitieve ontwikkeling van kinderen wat lijdt tot productiviteit in de economie; Zorgt voor de verbetering van de algehele leefbaarheid; Verschil tussen mannen en vrouwen kleiner | Moeders/vrouwen; kinderen; leefomgeving | UK | Henau, de J., 2022
Wetenschappelijk artikel |
| Positief effect arbeidsparticipatie | Moeders | Canada | Koopman & Plantenga, 2023
Online artikel |
| Korte termijn: Hogere arbeidsparticipatie vrouwen en gelijkheid man vrouw; Vermindering stress bij ouders; Investering in gratis kinderopvang wordt bij verschillende situaties terugverdiend; Kinderen in kwetsbare situaties meer kansen en huidige systeem is te complex | Moeders; kinderen; gezinnen; arbeidsmarkt/economie; algemene leefomgeving | Nederland | WomenInc, 2020
Online artikel |
| Kind ontwikkeling en kind en kansengelijkheid | Kinderen | UK | Harding & Cottell, 2018
Rapport Childcare Survey 2018 |
| Arbeidsparticipatie moeders | Moeders | Brazilië | Paes de Barros et al., 2011
Wetenschappelijk artikel |
| Kansengelijkheid achterstandsproblematiek | Kinderen | Nederland; Waddeneilanden | Overduin, 2017
Opiniestuk |
| Gebrek aan betaalbare kinderopvang is belemmering voor betaald werk; Kind ontwikkeling | Kinderen | Nederland | Raes, Piessens & WillockX, 2020
Boek |
| Belang kinderopvang: (1) vergroten kansen voor kinderen, evenals een latere selectie of meer mogelijkheden vervolgonderwijs. (2) Tegengaan educatieve kloof (3) Verdient zichzelf terug op lange termijn door rendement positieve effecten achterstandskinderen. | Kinderen; economie | Nederland | Slot en Leseman, 2019
Wetenschappelijk artikel (inclusief kosten-baten analyse) |
| Arbeidsparticipatie vrouwen;
Mannen meer participatie in het gezin; Economische winst op lange termijn; Betere cognitieve, sociale en emotionele ontwikkeling; Huidige systeem is voor ouders te duur (gem duurder dan in andere landen). |
Moeders; Mannen; Economie; Kinderen | Nederland | Slot & Leseman, 2020
Opinie |
Bezwaren
Wat voornamelijk wordt genoemd als bezwaar tegen gratis kinderopvang in verschillende landen is dat het doel van gratis kinderopvang niet wordt bereikt. Dat heeft voornamelijk ermee te maken dat lagere inkomensgroepen niet/minder voordeel ervaren van gratis kinderopvang en dat de arbeidsparticipatie niet altijd direct toeneemt in specifieke doelgroepen. Zo wordt er voornamelijk ee toename gezien bij de hogere inkomensgroepen en aanzienlijk minder onder lage inkomensgroepen. Naast het bereik van de voordelen van gratis kinderopvang worden ook de kosten aangehaald, “tegenstanders” benadrukken dat gratis kinderopvang nooit helemaal gratis is. Immers, iemand moet de rekening betalen. Hierbij is er nog onduidelijkheid over wat deze specifieke kosten dan zijn en bij wie die uiteindelijk terecht komen.
Moeders vormen een specifieke doelgroep. Zo ziet een deel van de doelgroep gratis kinderopvang als een kans om meer te gaan werken, maar is er een ook deel die juist de voorkeur geven aan informele kinderopvang op basis van culturele normen en waarden, toename tot de arbeidsmarkt niet voldoende lonend (financieel) vinden, dan wel dat men als moeder vooral ook thuis wil zijn voor de kinderen.
Ten derde is een belangrijk ander onderdeel van het kinderopvangvraagstuk het personeel, kwaliteit van het personeel, mogelijke tekorten in personeel en kwaliteit van kinderopvang volgens de huidige standaarden. Hiernaast staat de opkomst van meer commerciële partijen die ook een uitkomst bieden voor kinderopvang. Tot slot lijkt dat het systeem van kinderbijslag een zware bottleneck te zijn voor vele ouders die behoefte hebben aan (gratis) kinderopvang, maar de administratieve last uiteindelijk ontzien (zie Tabel 2).
Tabel 2. Bezwaren gratis kinderopvang per regio
| Omschrijving bezwaar | Stakeholder(s) | Land | Bron |
| Hoge inkomens zullen voornamelijk profiteren van gratis kinderopvang | Moeders en kinderen | Nederland | Benedictus, 2022
Opiniestuk |
| Invulling van flexibiliteit van kinderopvang is niet voor iedereen van toepassing zoals door werkuren die niet overeenkomen met uren wanneer het kind naar de opvang kan | Moeders; ouders die studeren | Malta | Borg, 2015
Review voor Europese Commissie |
| Bij oudere kinderen is de toename van ouders op de arbeidsmarkt minder groot. Geen unaniem positief pleidooi voor gratis kinderopvang omdat de effecten mogelijk niet opwegen tegen de kosten | Kinderen; moeders | Duitsland | Brusse & Gathmann, 1015, 1018 & 2020
Wetenschappelijk artikel Empirische data |
| Personeelstekort in kinderopvang | Kinderopvangcentra; ouders; overheid | Nederland | Bukman, 2021
Artikel tijdschrift |
| Het verschil in prijs in kinderopvang heeft een belangrijke invloed op de deelname aan kinderopvang, maar niet op arbeidsparticipatie van moeders per se | Moeders; gezinnen | Nederland | Kok et al., 2020
Seo Economisch onderzoek; |
| Negatief effect op kinderen door de kwaliteit van kinderopvang (ontwikkelkansen) | Kinderen; kinderopvangcentra | Canada | Koopman, 2023
Online krantenartikel bnr |
| Sommige pedagogisch medewerkers ervaren meer werkdruk door gratis kinderopvang | Pedagogisch medewerkers | Nederland | KZOV, 2023
Intern onderzoek |
| Gratis kinderopvang zorgt voor kansenongelijkheid | Gezinnen, kinderopvangcentra; overheid | Nederland | Leseman, P., 2020
Opiniestuk |
| Stijging personeelstekort; Vergoten ongelijkheid (midden en hoge inkomens hebben voornamelijk profijt en lage inkomens gaan er eerder op achteruit);
Opvangorganisaties kunnen winst opprikken; Verslechtering kwaliteit; Kans dat ouders juist minder gaan werken & niet werkende ouders staan buitenspel |
Kinderopvangcentra; ouders; overheid | Nederland | Pelgrim, C. & Sezen Moeliker, S., 2023
Krantenartikel |
| Kinderopvang gaat voorbij aan het belang van de kwaliteit van kinderopvang | Kinderopvangcentra | Nederland | Roeters & Vliek, 2022
Kennisnotitie SCP |
| Als de financiering door de overheid gebaseerd zou worden op de huidige toeslagtarieven is die
vergoeding veel te laag, met gevolgen voor de kwaliteit.’ Maatschappelijke organisaties concurreren met de kwaliteit van de kinderopvang |
Kinderen; kinderopvangcentra | Nederland | Vroom & Bukman, 2021
Opiniestuk |
| Huidige aanpak kinderopvang binnen Vlaanderen helpt niet bij het oplossen van het armoedeprobleem,
Meer mogelijkheden liggen binnen de kinderbijslag om dit aan te pakken. |
Nederland | Lancker, 2021
Opiniestuk | |
| Gebrek aan personeel | Kinderopvangcentra; professionals | Nederland | Bukman, 2021
Opiniestuk |
| Vooral gezinnen met hoge inkomens hebben voordeel bij gratis kinderopvang in België | Gezinnen; overheid | België en Zweden | Lancker & Ghysels, 2013
Boekhoofdstuk |
| Migranten (non-Europees) doen meer een beroep op informele kinderopvang (familie en vrienden); met name geldt dit voor Turkse vrouwen | Moeders | België | Biegel et al., 2021
Wetenschappelijk artikel Bestaande data |
Samenvattend
Naast de voordelen en bezwaren van kinderopvang is er binnen de literatuur ook gekeken welke leefbaarheidsfactoren genoemd worden om te zien waar al veel over bekend is, maar ook waar er eventueel nog weinig over bekend is. De voordelen en bezwaren zijn in Tabel 3 en 4 samengevat en onderverdeeld onder de betreffende leefbaarheidsfactor. Tevens is er onderscheid gemaakt tussen wetenschappelijk en niet wetenschappelijk bronnen.
In de tabel is zichtbaar dat er binnen het conceptueel model voornamelijk literatuur is die zich richt op economische factoren. Er is voornamelijk veel geschreven over de rol van gratis kinderopvang op de arbeidsparticipatie van vrouwen. Daarnaast zijn er een groot aantal studies die iets zegt over de kind ontwikkeling en kansengelijkheid/ ongelijkheid. Deze uitkomsten zeggen iets over sociale factoren van leefbaarheid. Tenslotte zijn er zeer beperkt studies die kijken naar de fysieke effecten van gratis kinderopvang.
Tabel 3. Voordelen Gratis Kinderopvang naar leefbaarheidsindicator
| Voordelen
Omschrijving leefbaarheidsindicator |
Bron | |||
| Economisch | Sociaal | Fysiek | Wetenschappelijk | Opinie en overig |
| Arbeidsparticipatie vrouwen
(hoge inkomens) |
Brusse & Gathmann, 2015 & 2020; Bettendorf, Jongen & Muller, 2015; Borg, A., 2015; Brewer et al., 2022; Bokhorst & Hemerijck, 2023; Elwert & Quaranta, 2023; Gillian & Lavalle, 2018; Lancker & Ghysels, 2013; Leseman et al., 2021; Kok & Plantinga & Ter Weel., 2020 ; Henau, de J., 2022; Paes de Barros et al., 2011; Raes, Piessens & WillockX, 2020; Slot en Leseman, 2019 | Bukman, 2021; Lancker, 2021; Koopman & Plantenga, 2023; Slot & Leseman, 2020; Benedictus, 2022 | ||
| Kind ontwikkeling | Brusse & Gathmann, 2015 & 2020; Gillian & Lavalle, 2018; Leseman et al., 2021; Henau, de J., 2022; Harding & Cottell, 2018 ; Raes, Piessens & WillockX, 2020; Slot en Leseman, 2019 | Bukman, 2021; Lancker, 2021; Slot & Leseman, 2020 | ||
| Kansengelijkheid | Brusse & Gathmann, 2015 & 2020; Leseman et al., 2021; Kok & Plantinga & Ter Weel., 2020; Harding & Cottell, 2018 ; Slot en Leseman, 2019 | Bukman, 2021; Lancker, 2021; Overduin, 2017; Slot & Leseman, 2020 | ||
| Voorzieningen/ algehele leefbaarheid | Henau, de J., 2022 | Bukman, 2021 | ||
Tabel 4. Bezwaren Gratis Kinderopvang naar leefbaarheidsindicator
| Bezwaren
Omschrijving leefbaarheidsindicator |
Bron | |||
| Economisch | Sociaal | Fysiek | Wetenschappelijk | Opinie en overig |
| Arbeidsparticipatie (geen toename) | Kok et al., 2020; Brusse & Gathmann, 2018, 2020; Biegel et al., 2021 | Pelgrim, C. & Sezen Moeliker, S., 2023; Lancker, 2021 | ||
| Personeelstekort in kinderopvangcentra | Bukman, 2021; Pelgrim, C. & Sezen Moeliker, S., 2023; KZOV, 2023; Bukman, 2021 | |||
| Kosten | Pelgrim, C. & Sezen Moeliker, S., 2023 | |||
| Effecten niet op iedereen van toepassing | Lancker & Ghysels, 2013; Biegel et al., 2021 | Benedictus, 2022; Leseman, P., 2020; Pelgrim, C. & Sezen Moeliker, S., 2023; Roeters & Vliek, 2022 | ||
| Kwaliteit kinderopvang | Koopman, 2023; Pelgrim, C. & Sezen Moeliker, S., 2023; Roeters & Vliek, 2022; Vroom & Bukman, 2021 | |||